مرکز جامع گفتاردرمانی و استروبوسکوپی البرز آترا
فلج مغزی
عملکرد حرکتی دهان به یک فرایند پیچیده ارسال و دریافت پیام به عضلات صورت، گلو و گردن بستگی دارد تا تنفس، صحبت کردن، جویدن، بلعیدن و هضم را هماهنگ کند. آسیب شناسان گفتار و زبان، ارتباط و گفتار و همچنین بلع و هضم را بهبود می‌بخشند. آن‌ها با درمانگران تنفسی، متخصصین تغذیه و متخصصین گوارش کار می‌کنند.
گفتاردرمانی چیست؟
هدف گفتاردرمانی (گاهی به عنوان ST شناخته می‌شود) ایجاد و بهبود امکان توانایی ارتباط موثر بین تفکرات و ایده‌ها در جهان می‌باشد. مهارت‌های ارتباطی یک جنبه حیاتی مهم در تعامل با دیگران، ایجاد روابط، یادگیری و کار است. گفتار درمانی پتانسیل کودک برای استقلال را افزایش می‌دهد و بر کیفیت زندگی آن‌ها به طور مثبت تأثیر می‌گذارد.
گفتار درمانی فرایندی است که در آن یک درمانگر ماهر، اختلالات ارتباط، گفتار و زبان را درمان می‌کند. آسیب‌شناسان گفتار و زبان مهارت‌های ارتباطی و حرکتی کودک را افزایش می‌دهند. آن‌ها با استفاده از تمریناتی مغز را برای تلفظ، تولید، درک و تفسیر کلمات، صداها، اعداد و حرکات تمرین می‌دهند. علاوه بر این، آسیب شناسان گفتار و زبان عملکرد دهان، فک و عضلات گلو را (عملکرد سیستم دهان و دندان) بهبود می‌بخشند که می‌تواند نه تنها به گفتار بلکه تنفس و بلع – دو مساله ای که می‌تواند خطر جدی برای یک کودک را ایجاد کند- مرتبط شود.
فلج مغزی اغلب بر مراکز زبانی مغز که کنترل گفتار را دارند اثر می‌گذارد. در موارد خفیف فلج مغزی، یک کودک ممکن است دچار مشکل در استفاده از کلمات صحیح باشد. اما در موارد شدیدتر، توانایی کودک در بیان صحیح، ممکن است به طور جدی آسیب ببیند. در این شرایط، پاتولوژیست گفتار و زبان در پیدا کردن راه‌هایی که کودک می‌تواند از طریق نشانه‌ها (چشمک زدن یا بلند کردن انگشت)، زبان اشاره یا با کمک ابزارهای تقویت کننده‌ی ارتباط (DynaVox یا رایانه) شروع به برقراری ارتباط کند، کمک خواهد کرد.
گفتار درمانی به شرایطی از قبیل موارد زیر بستگی دارد:
– آفازی: از دست دادن بخشی از بیان کلامی
دیس‌پراکسی: زبان را می‌فهمد، اما به دلیل ناهماهنگی عضلات نمی‌تواند به طور منظم و درست کلمات را تلفظ کند
دیس‌پروزودی – اختلال در زمان گفتار و نوبت گفتار
دیس‌آرتری – تون غیر طبیعی عضلات صورت
لکنت زبان، اختلالات روانی گفتار – وقفه مزمن یا تکرار در گفتار
دیسفاژی – باعث بلعیدن دشوار و مشکلات تنفسی می‌شود
اختلالات تولید- اضافه کردن یا حذف صداها، خرابگویی صداها
مشکلات پروزودی – آهنگ و ریتم
اختلالات آواسازی – مشکلات در زیر و بمی
اختلالات تشدید – مشکلات مسیر صداسازی
به علاوه آسیب‌شناسی گفتار نه تنها شامل ایجاد گفتار می‌شود بلکه توانایی درک کامل گفتار را نیز دربرمی‌گیرد.
برخی از جنبه‌های گفتاری که درمانگر به آن می‌پردازد:
واژه‌یابی
روانی گفتار
شنیدن
توسعه زبان و واژگان
درک مطلب و معنای کلمه
ارتباط کلمه-شی
مشارکت در گفتگو مستقیم
هماهنگی و استحکام عضلات دهان و گلو
در کودکانی که کلام ندارند، یک پاتولوژیست گفتار راه‌هایی را برای بیان کودک معرفی می‌کند که جایگزین صحبت کردن است و تعامل فرد را ارتقا می‌دهد. برای رسیدن به این هدف، درمانگران به نشانه‌های فیزیکی، حرکات، ابزارهای معمول و تکنولوژی برای کمک به یک کودک برای جبران محدودیت‌های خود متکی هستند. برخی از این ابزارها عبارتند از:
حرکات بدن
نمادها
نشانه‌گذاری
لمس کردن
تابلوهای تصویری
کمک‌های کامپیوتری
ترکیب‌کننده‌های صدا
کودکان مبتلا به فلج مغزی اغلب سطح بالایی از دیسفاژی یا مشکل بلع را تجربه می‌کنند. دیسفاژی ناشی از اختلالات مادرزادی، عصبی یا فیزیولوژیک است یا انسدادهای آناتومیکی یا بی نظمی‌هایی در حرکات گلو یا مری است.
اگر چه فقط به طور غیر مستقیم موارد زیر نیز مرتبط با آسیب شناسان گفتار می‌باشد. آن‌ها با کودکان کار می‌کنند تا تأثیرات شرایط را به حداقل برسانند. این شرایط عبارتند از:
آسپیراسیون ریوی
ناهنجاری‌های تنفسی
افزایش سرفه
کم آبی
سوء تغذیه
چه کسی از گفتاردرمانی بهره می‌برد؟
طبق گفته وزارت آموزش و پرورش ایالات متحده، حدود 20 درصد از کودکان در کلاس‌های آموزش ویژه در مدارس دولتی گفتاردرمانگری می‌روند.
گفتار درمانی مداخله ای است که به کودکان مبتلا به فلج مغزی، مراقبین آن‌ها و اعضای خانواده کودک کمک می‌کند. بزرگترین مشارکت گفتار درمانی این است که به کودک یک روش تعامل با کسانی که از او مراقبت می‌کنند، یاد می‌دهد. آن‌ها توانایی ارتباط کلمات با محیط خود را برای درک کامل مفاهیم و اتفاقات ایجاد می‌کنند. همچنین توانایی ابراز افکار، خواسته‌ها و نظرات را توسعه می‌دهند.
علاوه بر این، گفتار درمانی به شدت درک کودک از جهان اطرافش را گسترش می‌دهد. گفتاردرمانی با به کودک یاد می‌دهد تا به وسیله محرک‌های تجربی و مایلستون‌های رشدی به کودک کمک می‌کند. مانند:
ایجاد و توسعه روابط با خانواده
ارتباطات اجتماعی و یافتن دوستان
به طور دقیق و مدام ایده‌ها را به اشتراک می‌گذارد.
یادگیری
ایجاد و توسعه علایق
شرکت در فعالیت‌های خانه یا مدرسه
درگیر شدن با محیط اطراف
اجتناب از انزوا و تنهایی
کودکان مبتلا به فلج مغزی با چالش‌های زیادی مواجه خواهند شد. اگر در تعامل با افراد و تجارب نباشند، می‌توانند به افسردگی برسند. به همین علت، گفتار درمانی یک گام اساسی در توسعه است تا تبدیل به یک بزرگسال به خوبی تنظیم شود.
والدین و مراقبان کودک نیز از گفتار درمانی سود می‌برند؛ زیرا همان طور که مهارت‌ها و درک ارتباطی کودک ارتقا می‌یابد، والدین و مراقبان می‌توانند با کودک ارتباطات عاطفی بیشتری داشته باشند. این امر راه را برای یک کودک هموارتر می‌کند تا نقش یکپارچه‌تری در خانواده، جامعه و در نهایت مدرسه و کار ایفا کند.
مزایای گفتاردرمانی چیست؟
ارتباطات یکی از لذت بخش ترین تجربیات زندگی است و بخش بزرگی از چیزی است که شخصیت ما را شکل می‌دهد. آن تجربیات ما را شکل می‌دهد و بر ادراکات ما تأثیر می‌گذارد – این بخشی از تجربه بزرگتر انسان است.
بنابراین، کودکانی که در توانایی برای برقراری ارتباط، با چالش مواجه هستند، در معرض آسیب‌پذیری قرار دارند. البته با مداخلات مناسب از طرف متخصصان واجد شرایط می‌توان آن‌ها را کاهش داد.
مزایای گفتاردرمانی این است که کودک راهبردهای سازگاری و جبران پذیری را برای برقراری ارتباط یاد می‌گیرد. کودکان مبتلا به فلج مغزی اغلب با تأخیرهای رشد مواجه می‌شوند. اما بسیاری از آن‌ها دارای استعدادها و توانایی‌هایی هستند که به دلیل مشکلات گفتاری و ارتباطی نمی‌توانند به درستی بیان کنند.
مزایای گفتاردرمانی بسیار زیاد است؛ از جمله آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تقویت یادگیری و آموزش
بهبود وضعیت سوادآموزی
افزایش اعتماد به نفس و استقلال
بهبود اجتماعی شدن
حذف خودمحوری
کاهش خجالت
کودکان مبتلا به فلج مغزی توانایی‌ها و محدودیت‌های متفاوت دارند. گفتاردرمانی مفید است؛ زیرا برنامه درمان فردی است و اجازه می‌دهد کودک و درمانگر به طور گسترده در مسائل بسیار خاصی کار کنند که می‌تواند سریعاً موجب پیشرفت شود.
اختلالات گفتاری و نحوه تأثیر آن‌ها بر روی کودک نیز متنوع هستند. پاتولوژیست گفتار مسئول تعیین شیوه درمان برای کودک است که به تعدادی از شرایط دشوار پاسخ می‌دهد.
از طریق درمان، کودک راهبردهایی یاد می‌گیرد:
حذف مشکلات تلفظ
استفاده از کلمه مناسب
درک دستور زبان
ایجاد آهنگ منظم گفتاری
صحبت کردن با جملات پیچیده
گسترش دایره واژگان
ایجاد توانایی‌های مکالمه
تفسیر کلمات و گفته‌ها
بهبود حافظه و فراخوانی
همبستگی بین کلمه گفتاری و نوشته شده
اگر کودک یک بیماری جدی تر فلج مغزی داشته باشد، ممکن است توانایی‌های کلامی‌نداشته باشد. در این شرایط، درمانگران با کودک کار خواهند کرد تا ارتباط موثر را یاد بگیرد.
بچه‌ها یاد خواهند گرفت که چگونه به طور موثر با استفاده از ابزار ارتباط برقرار کنند. این کمک‌ها متنوع هستند؛ برخی مبتنی بر فناوری هستند و برخی نیستند. نشانه‌های کلامی، حرکات فیزیکی، زبان اشاره مرتبط با کارت‌های نشانه.
ابزارهای مورد استفاده برای کمک به کودکان بی کلام‌عبارتند از:
زبان اشاره
پد‌های کاغذی یا تابلوهای تصویری
کامپیوتر
نرم افزار تخصصی
سیستم‌های صوتی کامپیوتری
دستگاه‌های ارتباطی تقویت کننده
یکی دیگر از مزایای مستقیم گفتار درمانی اینست که کودکان مبتلا به فلج مغزی یاد می‌گیرند که در صورت لزوم با آسیب عضلات گلو، فک و دهان نه تنها صحبت کنند بلکه نوشیدن، خوردن، تنفس و سایر فعالیت‌های فیزیکی را نیز انجام دهند. اگر مشکلات بلع کودک مربوط به عصب شناسی یا شناختی باشد، کودک در تمرین‌هایی طراحی شده برای بهبود هماهنگی عضلات پیچیده شرکت خواهد کرد.
چه زمانی گفتاردرمانی توصیه می‌شود؟
به طور معمول، گفتاردرمانی مدت کوتاهی پس از تشخیص کودک به فلج مغزی شروع می‌شود. این به این معنی است که درمان اغلب در دوران کودکی آغاز می‌شود. زمانی که گفتار و زبان در حالت مناسب هستند.
مطالعات نشان می‌دهد که گفتاردرمانگری بزرگترین شانس موفقیت را در یک کودک با تشخیص زودهنگام دارد. این بدان معنی است که با شروع درمان زودتر، مغز می‌تواند شروع به ایجاد ارتباطات حیاتی کند که بعداً نمی‌تواند در زندگی ایجاد شود.
اگر گفتار درمانی به تأخیر افتاده است، کودک باید الگوهای یادگیری و عادات جسمانی را تغییر دهد. آن‌ها مجبور به کوشش بسیار زیاد برای جبران عقب‌افتادگی خود دارند. همچنین گفتار به رشد جسمی، اجتماعی، شغلی و روحی کودک مرتبط است. هرچند اگر گفتار درمانی به تأخیر افتاده باشد، تأثیر منفی خود را می‌گذارد.
هنگامی‌که گفتاردرمانی در ابتدای تولد آغاز می‌شود، مشکلات فراتر از گفتار و ارتباطات، از جمله دیسفاژی(مشکلات بلع) و سایر مسائل فیزیکی، می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. گاهی اوقات در کودکان مبتلا به فلج مغزی عضلات گلو، دهان و فک ضعیف است. به همین خاطر شروع تمرینات عضلانی برای تقویت عملکرد گفتار (در اسرع وقت) مفید است. یادگیری نفس کشیدن، صحبت کردن و بلع به طور همزمان یکی از پیچیده‌ترین فرآیندهای هماهنگی عضلانی بدن است. انجام دادن اشتباه این فعالیت‌ها می‌تواند منجر به خفگی، آسپیراسیون و حتی پنومونی شود.
دوران کودکی زمانی است که نوزادان نیاز به کشف محیط خود و تعامل با دیگران دارند. گفتاردرمانی در تکامل مفاهیم مثبت زندگی مانند بازی کردن و اجتماعی‌شدن، به کودک کمک می‌کند. ارتباطات فرصت‌هایی را برای گنجاندن و پذیرش دیگران باز می‌کند.
گفتار درمانی چگونه انجام می‌شود؟
گفتاردرمانی مدت کوتاهی پس از تشخیص کودک به فلج مغزی با ارزیابی توانایی‌های فیزیکی و شناختی کودک توسط آسیب‌شناس گفتار و زبان آموزش‌دیده آغاز می‌شود.
نقش آسیب شناس، کمک به کودکان است تا به طور واضح صحبت کنند، به طور موثر ارتباط برقرار کنند و عضلات درگیر در صحبت کردن، خوردن، نوشیدن و بلعیدن را کنترل کنند. آن‌ها بیشتر مسئولیت ساختن واژگان کودک، مهارت‌های شنیداری، تفسیر یا ظرفیت برقراری ارتباط را از طریق روش‌های غیرکلامی بر عهده دارند.
اولین گام برای گفتاردرمانگر این است که ارزیابی کاملی از عملکرد جسمی و شناختی کودک انجام دهد. این ارزیابی ماهیت توانایی‌های گفتاری و ارتباطی کودک را تعیین می‌کند، عوامل مرتبط را شناسایی می‌کند و بهترین روش درمانی را تعیین می‌کند.
تشخیص بعد از ارزیابی کامل انجام خواهد شد. ارزیابی اولیه شامل موارد زیر خواهد بود:
تاریخچه‌گیری – یک آسیب‌شناس گفتار تمام سوابق پزشکی را مورد بررسی قرار خواهد داد و از والدین یا مراقبان سوالات متعددی درباره عملکرد کلی جسمی و شناختی کودک خواهد کرد.
بررسی حفره دهان – گفتاردرمانگر با استفاده از ابزارها مشخص می‌کند که آیا هرگونه ناهنجاری در حفره دهان یا گلو وجود دارد که ممکن است مانع از بیان صحبت شود. اگر مانع تشخیص داده شود، ممکن است کودک نیاز به جراحی داشته باشد یا برنامه‌های درمان تغییر کند و اصلاح شود.
تست‌های شنوایی – ارتباط قوی بین توانایی کودک برای شنیدن و گوش دادن به دیگران وجود دارد. این امر ایجاد زبان را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ زیرا اگر کودک نمی‌تواند بشنود، صدای صحیح را اصلاح نمی‌کند. پاتولوژیست‌های گفتار باید بدانند که آیا افت شنوایی ریشه مشکلات گفتاری کودک است یا نه. اگر به عنوان یک عامل موثر تعیین شود، کودک به شنوایی‌شناس یا متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع داده خواهد شد.
ارزیابی تولیدی – گفتاردرمانگران تست‌هایی را برای تعیین اینکه آیا یک کودک صداها، هجا یا کلمات درست بیان می‌کند یا خیر انجام می‌دهند. به عنوان مثال، اگر یک کودک سعی دارد کلمه «دوست» را تلفظ کند اما به جای آن «دوس» می‌گوید، از نظر تولیدی مشکل دارد. گفتاردرمانگر همچنین به دنبال اسامی خاص یا همخوان‌هایی با واج‌های مشکل مانند «س» و «ر» نیز هست.
ارزیابی زبان و روانی گفتار- این تست‌ها، روانی گفتار و توانایی کودک برای پاسخ دادن به گفته‌ها در حالت غیرمتمرکز را اندازه گیری می‌کند.
ارزیابی شناختی – گفتاردرمانگر تعیین خواهد کرد چه مشکلات شناختی یا رشدی بر مراکز گفتاری مغز موثرند.
هنگامی که یک گفتاردرمانگر معاینه را تکمیل می‌کند، او یک طرح درمان ارائه می‌دهد که به همه موضوعاتی که کودک با آن مواجه است، می‌پردازد.
گفتاردرمانگران روش‌های متعددی را برای درمان اختلالات گفتاری و ارتباطی استفاده می‌کنند از جمله:
درمان تولید – نشان دادن به کودک که چگونه می‌تواند صداهای مناسب را تولید کند. گاهی اوقات با دستورزی دهان یا زبان این کار را انجام می‌دهند.
تمرینات دمیدن – به کودکان برای تنفس به طور مناسب در طول گفتار کمک می‌شود.
تمرین – صداهای مشکل دار در تلفظ کلمات، واکه‌ها و همخوان‌ها در توالی سریع درست می‌شود.
ارتباط زبان و کلمه – با استفاده از عکس‌ها، اشیاء و کتاب‌ها کودک می‌شود تا واژگان خود را گسترش دهد تا کودک بتواند به درستی کلمه را بیاموزد و معنی و هدفش را درک کند. اغلب یک گفتاردرمانگر از یک شیء استفاده می‌کند یا با آن بازی می‌کند تا کودک بتواند ارتباط بین کلمه و معنای آن برقرار کند.
تمرینات زبان – تقویت زبان و آموزش جایگاه صحیح زبان در صداهای خاص.
تمرینات فک – تقویت فک برای حمایت از گفتار مناسب و توانایی جویدن غذا و مایعات به راحتی.
تمرینات تنفس – هماهنگی تنفس برای اینکه کودک بتواند گفتار مناسبی ایجاد کند و حالات نفس نفس زدن به حداقل ممکن کاهش یابد.
کودکان بی کلام اغلب برای برقراری ارتباط با دیگران زبان اشاره یا زبان بدن را یاد می‌گیرند. اما پیشرفت‌های تکنولوژی اثبات کرده‌اند که بسیار موثرند؛ خصوصاً در ایجاد راهکارهای جبرانی برای ایجاد توانایی‌های در آن‌ها.
ابزارهای دستی که یک گفتاردرمانگر می‌تواند استفاده کند عبارتند از:
تخته‌های ارتباطی
کتاب‌ها یا تخته تصویری که یک کودک می‌تواند به آن اشاره کند
کارت‌های کلمات برای ابراز افکار
نمودارهایی برای تقویت پیام‌های پیچیده تر
فناوری‌های کمک کننده عبارتند از:
سیستم‌های ارتباطی جایگزین که از نمادهای ارتباطی استفاده می‌کنند
رایانه‌هایی برای تایپ پیام‌های ساده
رایانه‌هایی که با پیام‌هایی برنامه‌ریزی شده‌اند
ترکیب‌کننده‌های صدا
نرم افزاری که به کودک اجازه می‌دهد برای فشار دادن یک اهرم یا اشاره به تصاویر یا کلمات؛ گاهی اوقات با یک جوی استیک یا اشاره گر مادون قرمز.
چه کسی گفتاردرمانی را ارائه می‌دهد؟
آسیب‌شناسان گفتار و زبان آموزش دیده؛ متخصصان ماهری که با افراد مختلف در تمام سنین برای سازگاری و جبران ظرفیت‌های محدودشده‌ی ارتباطی افراد مختلف کار می‌کنند.
گفتاردرمانگر مشکلات مربوط به گفتار و ارتباط را تشخیص می‌دهد و درمان و پیگیری می‌کند. خواه مشکلات مادرزادی باشند خواه شناختی یا رشدی باشند. آن‌ها اغلب با تیم پزشکی کودک، از جمله پزشکان، فیزیوتراپیست‌ها، کاردرمانان، روانشناسان و مددکاران اجتماعی همکاری می‌کنند تا طرح موثر درمان را ایجاد کنند.
از آنجا که آسیب‌شناسان گفتار باید دانش گسترده‌ای از آناتومی دهان، گلو و مری داشته باشند و همچنین آشنایی با مسائل رشدی و شناختی که مانع گفتار و ارتباط می‌شوند را دارا باشند، معمولاً دوره‌های متنوعی از برنامه‌های آموزشی مختلف می‌گذرانند.
این دوره‌ها شامل:
آسيب شناسي
شنوایی شناسی
اناتومی و فیزیولوژی
مداخله به‌هنگام گفتاری و زبان
اختلالات صدا
ارزیابی گفتار و زبان
زبانشناسی
آواشناسی
اختلالات گفتاری
رشد
روانشناسی
آسیب‌شناسان گفتار و زبان باید دارای مدرک کارشناسی در آسیب‌شناسی گفتار و زبان از یکی از دانشکده‌های توانبخشی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور را داشته باشند.
آیا شرکت در جلسات گفتاردرمانی الزامی است؟
اگر کودکتان در جلسات گفتاردرمانگری شرکت نکند و از خدمات ارائه شده در آن نصیبی نبرد، خطرات زیادی را ممکن است تجربه کند.
این ملاحظات ویژه شامل انزوایی است که کودک با آن روبرو خواهد شد؛ اگر قادر به ارتباط با دیگران نباشد. همچنين با حذف گفتار درمانی از برنامه درمانی کودک، ممکن است به شدت از رشد اجتماعی، فيزيکی، تحصيلی و روانشناختی وی جلوگيری شود و پيشرفت مداخلات ديگر را که با هدف کمک به کودک است، کند کند.
علاوه بر این، گفتار درمانی عضلات دهان، گلو و فک را کنترل می‌کند که به خوردن، نوشیدن و سایر کارهای لازم کمک می‌کند. همچنین به کودک و مراقبش کمک می‌کند از مسائل خطرناک از نظر حیاتی مثل خفگی و آسپیراسیون در هنگام خوردن غذا، مکیدن مایعات یا ایجاد مانع در تنفس هنگام بلعیدن جلوگیری کنند.
